De Arabische Lente in het Midden-Oosten en Noord-Afrika

Groot was in januari 2011 de verbazing toen betogers de Tunesische president Zine El Abidine Ben Ali tot aftreden dwongen. Weinigen zullen hebben vermoed dat dit het begin was van een serie Arabische revoltes, te beginnen in Egypte. Ook in Saoedi-Arabië, Bahrein, Jordanië, Oman, Syrië, Marokko, Jemen, Libië en Algerije kwam men in verzet. Een uniek voorbeeld van ingrijpende hervormingen, maar dan afkomstig van de machthebbers zelf, deed zich echter al eerder voor. In 2005, in Mauritanië.

Economisch verzet

Anders dan vaak wordt gedacht, was het in deze regio ook vóór het uitbreken van de Arabische Lente niet ongebruikelijk dat mensen in verzet kwamen. Veelal waren het sociaaleconomische redenen, zoals de stijging van de voedselprijzen, die hen in beweging brachten. De regimes in het Midden-Oosten en Noord-Afrika reageerden daarop met geweld, maar ook met concessies.

Politiek verzet

Demonstraties voor politieke veranderingen vonden eveneens al eerder plaats. Zo demonsteerden op 25 maart 2005 naar schatting zo’n tachtigduizend sjiieten in Bahrein om hun achterstelling door de soennitische machthebbers aan te vechten en democratische hervormingen te eisen.

Hervormingen

Een tendens die ook ouder is dan de Arabische Lente, is het verschijnsel dat machthebbers zich meer bewust zijn geworden van de noodzaak tot modernisering en voorzichtige democratisering. Een radicale variant daarvan beleefde Mauritanië tussen 2005 en 2008, reden waarom deze special aanvangt met dit inspirerende voorbeeld.

Bron: Jonathan Rashad, Wikimedia Commons (CC BY-3.0)

Hard staatsoptreden

Aan politieke eisen vanuit de bevolking werd veel minder snel tegemoet gekomen dan aan economische. De regimes kozen vaak voor een politiek van geleide hervormingen: zij wilden deze zelf in gang zetten en onder controle houden.

Hoe belangrijk dit steeds is geweest, bleek tijdens de opstanden van eind 2010-begin 2011. Daar waar het machtsmonopolie van de elite gevaar liep, werd er zeer hard opgetreden. Een reeks landen uit deze special – Tunesië, Egypte, Bahrein, Saoedi-Arabië, Syrië, Jemen, Libië – zijn daarvan de tragische illustratie.

De hoge prijs die is betaald, heeft vooral in Tunesië geleid tot succes voor de democratiseringsbeweging. Ook in Egypte is dat het geval, maar de vrees blijft bestaan dat het tijdelijke bewind haar beloften niet nakomt.

Geleidelijke weg

Niet alle regimes in de regio hebben direct te vrezen voor een sociale omwenteling. Jordanië, Oman, Marokko en Algerije, die eveneens in deze special aan de orde komen, zijn daarvan voorbeelden. Het zijn landen waar wellicht een geleidelijke democratisering kans van slagen maakt.

Internationale waardering

Westerse machthebbers waren aarzelend in het uitspreken van hun steun voor de verzetsbewegingen, bevreesd als zij waren voor instabiliteit in de regio. Op straat waren vaak andere geluiden te horen. En dat gold ook voor de meeste fracties in het europarlement:

Sacharovprijs Europees Parlement naar activisten Arabische Lente